Quaestiones disputatae De verbo

W książce tej zawarte są niepublikowane do tej pory kwestie Ryszarda Knapwella, jednego z bardziej znaczących przedstawicieli pierwszej szkoły tomistycznej w Oksfordzie. Niestety, dokumenty, jakie zachowały się do naszych czasów, nie pozwalają na precyzyjnie odtworzenie życiorysu Ryszarda Knapwella. Te, które znamy, pozwalają na stwierdzenie, iż najbardziej intensywny okres jego twórczości przypada na lata 1270-1286. To jemu przypisuje się autorstwo dzieła znanego jako Correctorium corruptorii ‘Quare’napisanego w obronie Tomasza z Akwinu na przełomie lat 1282–1283.

Sam autor jest stosunkowo dobrze znany wśród badaczy tomizmu ze względu na spór ze szkołą franciszkańską, którego osią było tomistyczne definiowanie formy substancjalnej w człowieku. Głosem Knapwella w tym sporze jest kwestia De unitate formae, wydana przez Francis’a E. Kelley’a («Bibliothèque thomiste, 44», Paris: Librairie philosophique J. Vrin, 1982). Konflikt doprowadził do tego, że arcybiskup Canterbury, Jan Peckham, w 1286 roku, zakazał naszemu autorowi nauczania i obłożył go ekskomuniką. Był to trudny moment dla całego Zakonu. Nawet jeśli dzisiaj istnieją wątpliwości, czy decyzja o zamknięciu w ten sposób sporu z franciszkanami została wydana z powodów czysto doktrynalnych, to niewątpliwie stanowiła ona krok wstecz i utrudniła swobodny rozwój pierwszej szkoły tomistycznej w Oksfordzie. Sam Knapwell w roku 1288 został uwolniony z kar kościelnych przez papieża Mikołaja IV, ale do nauczania nigdy już nie wrócił, zmarł niedługo potem w Bolonii.

Jest rzeczą znamienną, że Knapwell, jak wielu innych dominikanów, na początku swojej kariery naukowej nie był zwolennikiem myśli św. Tomasza. Tomistą stawał się stopniowo, czemu towarzyszyły liczne postanowienia kapituł generalnych Zakonu, najpierw zorientowane na obronę myśli tomaszowej, potem na jej rozwój i w końcu na utrwalenie jej jako podstawy nauczania teologii w Zakonie.

Kwestie jakie prezentuje niniejsza publikacja pochodzą z dwóch rękopisów: Assisi, Biblioteca Comunale, 158, i Cambridge, Peterhouse 128. Pierwsza z nich traktuje o realnej różnicy pomiędzy aktem rozumienia a słowem intelektu, druga analizuje sposób formowania słowa w akcie poznania. Trzy kolejne poświęcone są zagadnieniu wizji uszczęśliwiającej ludzi zbawionych, a ostatnia wreszcie traktuje o jedności osoby w kontekście Wcielenia Słowa Bożego. Quaestiones de verbo są nie tylko świadectwem żywej obecności dominikanów na uniwersytecie w Oksfordzie, ale pozwalają również śledzić przebieg debaty, z której wyłoniło się to, co nazywamy dzisiaj „pierwszą szkołą tomistyczną” w Oksfordzie.

Edycja, jaką prezentujemy, stanowi skromny przyczynek do niepełnej jeszcze wiedzy o burzliwym rozwoju tej szkoły, a także świadectwo procesu, w którym dominikanie tworzyli nowy styl myślenia, wykorzystując w sposób twórczy świeże i odkrywcze idee przekazane im przez Tomasza z Akwinu, nie tracąc przy tym własnej indywidualności.