Wstęp do filozofii św. Tomasza z Akwinu

Marie-Dominique Chenu OP

tłum. H. Rosnerowa
Kęty: Antyk, 2001
345 s., 21 cm
ISBN 83-8852407-0.

 

 

 

Streszczenie:

Książka o. Chenu stanowi zupełnie niezwykłe i z niczym nieporównywalne wprowadzenie do studiów nad św. Tomaszem. Jej wyjątkowość polega chociażby na tym, iż można pracę francuskiego dominikanina polecić zarówno zupełnie początkującemu „tomiście” jak i wszystkim tym, którzy znając już nieźle dzieło Akwinaty szukają nowych inspiracji badawczych, czy też pragną umieścić postać Doktora Powszechnego na tle intelektualnego krajobrazu epoki. Książka, która zaczyna się jak dobra powieść, jest w istocie wynikiem niezwykle rzetelnych wykładów prowadzonych przez autora zarówno w dominikańskim studium w Le Saulchoir jak i w Instytucie Badań Mediewistycznych w Ottawie. Zapał nauczyciela, który chce przekazać swoja pasję studentom i do tego pragnie być zrozumiały, mimo złożoności tematu, widoczny jest na każdej stronie tego wprowadzenia. Jeśli Wstęp o. Chenu stanie się dla kogoś rzeczywiście początkiem drogi badań nad Tomaszem czy średniowieczem w ogóle, to niewątpliwie za sprawą tej właśnie książki niemożliwym będzie szybki tejże drogi koniec.

Książka składa się z dwóch część. Pierwsza, zatytułowana „Dzieło” wprowadza w ideowy i historyczny kontekst twórczości Tomasza. Chenu omawia środowisko intelektualne i klimat religijny ówczesnej Europy, zatrzymując się przy takich zagadnieniach jak charakter uniwersytetu, zjawisko scholastyki, powstanie zakonu dominikańskiego czy wreszcie tradycja augustyńska w średniowiecznej Christianitas. Co ważniejsze jednak, znajdziemy w książce o. Chenu unikalne wprowadzenie w gatunki literackie dzieł średniowiecznych i rzecz jasna Tomaszowych, omówienie głównych cech łaciny średniowiecznej ze szczególnym uwzględnieniem technicznego języka scholastyki, czy wreszcie charakterystykę zabiegów konstrukcyjnych stosowanych przez średniowiecznych mistrzów w ich dziełach. Rozdział zaś o autorytecie w wiekach średnich jest konieczną lekturą dla każdego, kto chce zrozumieć zarówno intelektualne zależności i związki pomiędzy średniowiecznymi mistrzami, jak i relację pomiędzy filozofią i teologią czy też wiarą i rozumem.

Druga część Wstępu… o. Chenu zatytułowana jest „Dzieła” i systematycznie omawia wszystkie grupy testów Doktora Powszechnego – zaczynając od komentarzy do Arystotelesa i Pseudo-Dionizego poprzez Summy, kończąc zaś na Opusculach czyli drobnych, niemniej jednak często niezwykle istotnych dziełkach Tomasza.

Szczególnie cenne w książce o. Chenu są niewątpliwie odnośniki do ogromnej ilości tekstów źródłowych – zarówno Tomaszowych, jak i w ogóle średniowiecznych. Poza tym, autor często odsyła czytelnika do szczegółowego omówienia danego problemu we współczesnej literaturze fachowej. Noty robocze zamieszczone na końcu każdego rozdziału sugerują nie tylko literaturę umożliwiającą poszerzenie wiedzy w którymś ze szczegółowych kierunków tematycznych, ale też często poddają propozycję „ćwiczeń” i badań pomagających w lepszym zrozumieniu i bezpośrednim poznaniu problematyki. Niejedna z tych sugestii może być z powodzeniem wykorzystana jako temat pracy magisterskiej czy nawet doktorskiej.

Josef Pieper tak pisał o książce o. Chenu: „Spośród dzieł, jakie ukazały się w ostatnich latach, należy wymienić wspaniałą, gruntowną i świetnie napisaną pracę, której autorem jest Marie-Dominique Chenu, pt. Introduction à l’étudie de Saint Thomas d’Aquin. (…) Można, jak sądzę, powiedzieć, że nie ma lepszego wprowadzenia w naukę św. Tomasza, gdyż ma ono wartość zarówno historyczną jak i systematyczną”. Zestawiając zaś pracę Chenu i klasyczny już Tomizm Gilsona, Pieper powiada: Dwie (…)książki, Chenu i Gilsona, łączy to – choć ta wspólnota wydaje się zrazu cechą tylko zewnętrzną – że obaj autorzy są Francuzami, obaj wykładali długie lata w Kanadzie. Fakt, że obie książki powstały w szczególnej atmosferze tego młodego kontynentu, choć pozornie czysto zewnętrzny, wydaje mi się ważny. Czytając je miałem wrażenie, że czuję rześki powiew Ameryki Północnej – mam tu na myśli coś sprecyzowanego: pewną świadomie swobodną rzeczowość, polegającą na tym, że poprzez całą uczoność historyczną przebija się zagadnienie poszukiwania prawdy, zdecydowane dążenie, by zagadnienie właściwie postawić i właściwie na nie odpowiedzieć”.

Spis treści:

Do polskiego czytelnika

Od autora

CZEŚĆ I – DZIEŁO
I. Dzieło i jego środowisko

Nowe szkoły
Uniwersytet
Odrodzenie
Wkroczenie Arystotelesa
Zakon kaznodziejski
Ewangelizm
Tradycja augustyńska
Scholastyka
Noty robocze

II. Dzieła: ich gatunki literackie

Metoda wykładu
Klasyfikacja dzieł św. Tomasza
Noty robocze

III. Język i słownictwo

Średniowieczna łacina
Łacina scholastyczna
Język Tomasza
Noty robocze

IV. Metody dokumentacji

Rola autorytetu w wiekach średnich
Technika funkcjonowania autorytetu
Historia czy dialektyka?
Noty robocze

V. Zabiegi konstrukcyjne

Egzegeza dialektyczna
Analizy, definicje, obrazy
O rozróżnieniach i podziałach
Działalność dyskursywna
Rodowody i historia
„Intellectus et ratio”

CZĘŚĆ II – DZIEŁA
VI. Komentarze do Arystotelesa i Pseudo-Dionizego

Intencja św. Tomasza
Narzędzia pracy
Technika komentatorska
O tym, co Tomasz komentował
Komentarze do Pseudo-Dionizego
Noty robocze

VII. Komentarze do Biblii

Ewangelizm u podstaw
Magister in sacra pagina
Egzegeza scholastyczna
Egzegeza teologiczna
Teologia biblijna
Noty robocze

VIII. Komentarze do Piotra Lombarda i Boecjusza

Prestiż Mistrza Sentencji
Lombard odchodzi w przeszłość
Pierwsze dzieło Tomasza i ewolucja jego myśli
Komentarz do De Trinitate Boecjusza
Noty robocze

IX. Quæstiones disputatæ

Dysputy
Dysputy quodlibetalne

X. Summa contra gentiles

Trzynastowieczni „Gentiles”
Metoda teologiczna
Noty robocze

XI. Suma teologiczna

Historia święta i „ordo disciplinæ”
Konstrukcja Sumy
Noty robocze

XII. Opuscula

Noty robocze
De ente et essentia
Compendium theologiæ
Pięć konsultacji doktrynalnych
De regno (De regime principium)
De unitate intellectus. De æternitate mundi
W obronie nowego życia zakonnego
Contra errores Græcorum
Tomasz – poeta

Indeks leksykograficzny terminów łacińskich i greckich
Indeks nazwisk